Terapia autyzmu. Jak możesz pomóc swojemu dziecku?

Ostatnie lata przyniosły wiele przełomowych odkryć w medycynie i terapii psychologicznej. Współcześni specjaliści są w stanie skutecznie diagnozować, a następnie efektywnie wspierać rodziców dzieci ze spektrum autyzmu i oferując metody terapii o potwierdzonej skuteczności. Nie jesteś sam!

Zaburzenia ze spektrum autyzmu definiowane są jako złożone zaburzenie rozwoju i funkcjonowania  układu nerwowego. Jego etiologia wciąż nie została do końca rozpoznana, choć objawy są doskonale opisane, a diagnostyka zaburzeń ze spektrum autyzmu stoi na coraz wyższym poziomie. Współczesne metody terapii są zintegrowane w modelu opartym na wszystkich potwierdzonych badawczo technikach terapii psychologicznej i pedagogicznej (model NPDC), a nowa wiedza medyczna coraz szybciej włączana jest do praktyki. Dzięki temu możliwe jest coraz skuteczniejsze wspieranie funkcjonowania dzieci z autyzmem.  

Czym jest autyzm?

Współczesna nauka wpisuje autyzm w grupę złożonych zaburzeń o podłożu neurorozwojowym, w których kluczowe znaczenie mają dysfunkcje w budowie i funkcjonowaniu mózgu powstałe we wczesnym rozwoju dziecka. Sposób funkcjonowania dzieci i osób dorosłych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu zależy od natężenia objawów oraz czasu diagnozy i jakości wdrożonych terapii. Im wcześniej postawiona diagnoza i im szybciej rozpoczęta kompleksowa terapia – tym większe szanse na możliwie najlepsze funkcjonowanie w wielu wymiarach życia.

Jakie są objawy zaburzenia autystycznego?

Objawy autyzmu mogą znacząco różnić się u poszczególnych osób pod względem rodzaju oraz natężenia i intensywności ich występowania. Rozwój intelektualny dziecka często nie jest bezpośrednio powiązany z nasileniem  objawów autyzmu.

Do najczęściej występujących i najbardziej charakterystycznych objawów autyzmu zalicza się:

• Brak reakcji na polecenia wydawane przez osoby dorosłe (rodziców, wychowawców, nauczycieli)
• Trudności w wyrażaniu emocji
• Unikanie kontaktów z rówieśnikami
• Problemy z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami i osobami dorosłymi
• Ograniczona mimika i gesty (niedopasowanie mowy niewerbalnej do sytuacji)
• Ograniczone porozumiewanie się za pomocą mowy
• Deficyty posługiwania się symboliką w mowie i symbolicznego używania przedmiotów
• Echolalia bezpośrednia i odroczona (powtarzanie zasłyszanych dźwięków i fraz – natychmiast lub po upływie pewnego czasu)
• Niski próg tolerancji dla  nowości w otoczeniu (związany z obniżonym poczuciem bezpieczeństwa)
• Nadwrażliwość zmysłowa / sensoryczna (unikanie dotyków, dźwięków, zapachów)
• Zachowania kompulsywne, fiksacyjne i obsesyjne (najczęściej związane z powtarzaniem konkretnych czynności w określony sposób, np. maszerowanie w koło, pstrykanie palcami, bądź gromadzeniem przedmiotów, stukaniem w nie czy uderzaniem).

Przyczyny autyzmu

Bezpośrednią przyczyną występowania tych objawów jest nietypowe ukształtowanie i funkcjonowanie mózgu. Często występująca większa liczba mniej dojrzałych neuronów powoduje reakcje typowe dla młodszych dzieci oraz zwiększoną wrażliwość sensoryczną na bodźce.

Ograniczona sprawność dróg neuronalnych łączących oddalone od siebie obszary mózgu powoduje duże trudności w czynnościach wymagających koordynacji wielu funkcji. Przykładem takiej czynności jest rozmowa, w której wypowiadane treści trzeba odnieść nie tylko do tego, co widzimy w otoczeniu, ale także nawiązać do wcześniejszych wypowiedzi (a zatem przywołać je z pamięci) oraz uwagi rozmówcy (którą należy na bieżąco śledzić).

Dla odmiennie ukształtowanego mózgu to bardzo trudne zadanie. Dlatego terapia rozbija takie czynności na małe kroki, których łatwiej nauczyć dziecko, wzmacniając jednocześnie odpowiednie struktury w mózgu. Dopiero ich usprawnienie umożliwia wykonywanie złożonych społecznych zadań.

Przyczyna nietypowego ukształtowania mózgu, czyli etiologia zaburzeń ze spektrum autyzmu jest złożona. Najczęściej nie można wyodrębnić głównej przyczyny, decydującej o wystąpieniu autyzmu i stopniu natężenia jego objawów. Badacze uznają, że różnorodne czynniki genetyczne i środowiskowe  wspólnie przyczyniają się do zwiększonego ryzyka autyzmu.

Diagnoza autyzmu

Szybkie zdiagnozowanie autyzmu to klucz do optymalizacji terapii. Oznaki zaburzeń ze spektrum autyzmu można dostrzec już u niemowląt w pierwszych 6-12 miesiącach życia. Zdecydowana większość dzieci jest diagnozowana po 2.  roku życia.  Uśredniając wyniki badań w różnych krajach można uznać, że spektrum autyzmu dotyczy około 1 na 100 dzieci.

Standardem w diagnozie autyzmu jest interdyscyplinarna obserwacja, uwzględniająca badanie psychiatryczne oraz ocenę funkcjonowania społeczno-komunikacyjnego. Diagnoza stawiana jest głównie na podstawie obserwacji dziecka, w oparciu o  wywiad z jego rodzicem  oraz ewentualne dodatkowe źródła. Często stosowane są ustrukturyzowane narzędzia psychologiczne, z których wiodącym jest protokół obserwacji ADOS-2.

Dodatkowe badania, które może zalecić zespół diagnostyczny  mają za zadanie ocenić zaburzenia współwystępujące, które mogą znacząco wpłynąć na rozwój dziecka. Przykładowe badania to:

• Badania genetyczne
• Badania wzroku i słuchu
• Badania neurologopedyczne
• Ocena funkcjonowania poznawczego
• Konsultacje z neurologiem i wykonanie EEG (celem jest zazwyczaj wykluczenie epilepsji niekiedy współwystępującej z autyzmem).

Metody terapii autyzmu

Po diagnozie a przed rozpoczęciem terapii autyzmu standardowo wykonuje się badania skalami rozwojowymi (m.in. PEP-R, VB-MAPP), aby określić początkowy poziom rozwoju, opracować program terapii i umożliwić pomiar późniejszych postępów.

Właściwie dobrana, odpowiednio prowadzona i jak najwcześniej rozpoczęta terapia wspiera funkcjonowanie dziecka ze spektrum autyzmu w grupie rówieśniczej i rodzinie, a osoby dorosłej w społeczeństwie. Istnieje wiele technik terapii psychologiczno-pedagogicznej. Duża część z nich zyskała potwierdzenie skuteczności w badaniach.

Obecnie jedynym modelem uwzględniającym wszystkie techniki terapii autyzmu oparte na dowodach jest model NPDC/NCAEP. Model ten został opracowany przez National Professional Development Center on ASD (konsorcjum uniwersytetów, których zadaniem było utworzenie modelu obejmującego wszystkie potwierdzone techniki ze wszystkich podejść w terapii ASD, m.in. rozwojowego, behawioralnego, opartego na strukturze. Celem był model umożliwiający włączanie nowej wiedzy w strukturę terapii. Cykliczne przeglądy badań prowadzone przez NPDC i NCAEP (National Clearinghouse on Autism Evidence and Practice) oraz system oceny jakości terapii w ramach modelu pozwalają na prowadzenie możliwie najbardziej aktualnych i kompleksowych oddziaływań. Model NPDC w Polsce wprowadza Centrum Terapii Autyzmu SOTIS, które stosuje go w swoich przedszkolach dla dzieci z autyzmem.

W niedalekiej przyszłości oczekuje się integracji oddziaływań terapeutycznych i medycznych. Obecnie np. farmakoterapia stosowana jest na objawy zaburzeń współwystępujących, a nie spektrum autyzmu, ale prowadzone są zaawansowane badania nad medycznymi interwencjami ukierunkowanymi na objawy spektrum autyzmu.

Jakieś zachowania lub ich brak u dziecka budzą Twój niepokój? Podejrzewasz, że zauważone objawy mogą być wczesnymi symptomami autyzmu? Skonsultuj się z doświadczonym specjalistą, wykonaj test przesiewowy M-CHAT i działaj! Im szybciej rozpoczęta terapia, tym lepsze możliwości rozwoju Twojego dziecka!