Dzieci też mają nadciśnienie – kiedy i jak mierzyć ciśnienie u najmłodszych?

Nadciśnienie tętnicze kojarzy się przede wszystkim z dorosłymi i osobami starszymi, lecz coraz częściej diagnozuje się je także u dzieci. Wbrew pozorom nie jest to rzadkie zjawisko – szacuje się, że problem może dotyczyć nawet kilku procent populacji pediatrycznej, a ryzyko rośnie wraz z epidemią otyłości, niskiej aktywności fizycznej oraz chorób przewlekłych. Nadciśnienie u najmłodszych bywa jednak trudniejsze do rozpoznania niż u dorosłych, ponieważ nie zawsze daje charakterystyczne objawy, a dzieci rzadko same zgłaszają dolegliwości. Sprawdź, jak rozpoznać nadciśnienie u dziecka i dowiedz się, jakie objawy mogą budzić niepokój, jak prawidłowo wykonywać pomiary oraz jakie są najczęstsze przyczyny tego zaburzenia.

Objawy nadciśnienia u dzieci – jak je rozpoznać i kiedy się je diagnozuje?

U dzieci nadciśnienie tętnicze definiuje się inaczej niż u dorosłych. Zamiast jednej uniwersalnej wartości stosuje się siatki centylowe, uwzględniające wiek, płeć i wzrost dziecka. O nadciśnieniu mówimy zwykle wtedy, gdy wartości skurczowe lub rozkurczowe utrzymują się powyżej 95. centyla dla danego wieku i wzrostu, stwierdzone podczas co najmniej trzech niezależnych pomiarów. U nastolatków powyżej 13. roku życia często stosuje się wartości zbliżone do norm dla dorosłych, czyli ≥130/80 mmHg.

Choć nadciśnienie u dzieci może przebiegać bezobjawowo, istnieje szereg sygnałów ostrzegawczych, które powinny skłonić do konsultacji lekarskiej. Wśród nich można wyróżnić:

• bóle i zawroty głowy. To jedna z najczęstszych dolegliwości. Ból może pojawiać się nagle, mieć charakter pulsujący i lokalizować się na przykład w okolicy potylicznej. Zawroty głowy lub uczucie „kręcenia się w głowie” mogą być efektem nieprawidłowego przepływu krwi;
• subiektywnie odczuwany ból oczu, zaburzenia widzenia. Dziecko może skarżyć się na pieczenie, ucisk za oczami czy niewyraźne widzenie. Przy długotrwale podwyższonym ciśnieniu mogą pojawić się mroczki przed oczami, przejściowe zamglenie obrazu, a nawet podwójne widzenie;
• powtarzające się krwawienia z nosa. Choć u wielu dzieci mają one charakter łagodny i wynikają na przykład z przesuszenia śluzówki, ich częste występowanie może świadczyć o wzroście ciśnienia krwi i kruchości drobnych naczyń;
• szybsza męczliwość, niska tolerancja wysiłku, niekiedy duszności. Dziecko może nie nadążać za rówieśnikami, szybciej się męczyć czy zgłaszać kołatanie serca. Duszność wysiłkowa jest sygnałem, że układ krążenia pracuje pod zwiększonym obciążeniem;
• pogorszone samopoczucie, trudności z koncentracją. Nadciśnienie może wpływać na funkcje poznawcze – dziecko staje się apatyczne, rozdrażnione, ma trudności z nauką lub skupieniem uwagi;
• inne objawy. Mogą obejmować: nudności, wymioty, nadmierną potliwość, uczucie kołatania serca, zaburzenia snu, bóle w klatce piersiowej. W przypadku nadciśnienia wtórnego mogą pojawiać się objawy choroby podstawowej – na przykład obrzęki, ból w okolicy lędźwiowej, częste infekcje dróg moczowych.

Wymienione powyżej symptomy nigdy nie powinny być ignorowane – choć nie zawsze wskazują na nadciśnienie, warto zweryfikować je pomiarem ciśnienia i konsultacją z pediatrą.

Więcej informacji o tym, jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze u dziecka, znajduje się tutaj: https://www.adamed.expert/pacjent/choroby-i-objawy/serce-i-naczynia/nadcisnienie-tetnicze-choroba-dotykajaca-rowniez-dzieci.

Jak mierzyć ciśnienie dziecku i kiedy wykonywać pomiary?

Prawidłowy pomiar ciśnienia u dziecka jest kluczowy dla właściwej diagnozy. Pomiar wykonany nieprawidłowo może prowadzić do błędnych wniosków, dlatego warto przestrzegać podstawowych zasad, takich jak:

• dobór odpowiedniego mankietu – to jedna z najważniejszych kwestii. Mankiet musi być dopasowany do obwodu ramienia dziecka; zbyt mały zawyży wynik, a zbyt duży – zaniży;
• spokojna atmosfera – dziecko powinno odpoczywać co najmniej 5 minut przed pomiarem. Nie należy mierzyć ciśnienia tuż po zabawie, płaczu czy wysiłku;
• prawidłowa pozycja – pomiar wykonujemy na prawej ręce, w pozycji siedzącej. Ramię powinno opierać się na wysokości serca, stopy spoczywać na podłodze;
• brak rozmów i ruchu podczas pomiaru – dziecko powinno siedzieć spokojnie;
• co najmniej dwa pomiary – gdy wartości się różnią, przyjmuje się średnią z dwóch najbliższych wyników.

Jak często mierzyć ciśnienie u dzieci?

• Rutynowo raz do roku – pomiar ciśnienia tętniczego powinien być stałym elementem badań kontrolnych u pediatry, zaczynając od 3. roku życia.
• Częściej przy czynnikach ryzyka, takich jak otyłość, cukrzyca, choroby nerek, przedwczesne urodzenie czy dodatni wywiad rodzinny.
• W czasie diagnostyki lub leczenia nadciśnienia konieczne jest regularne wykonywanie pomiarów w domu, zwykle 1–2 razy dziennie, zgodnie z zaleceniami lekarza. Wyniki zapisuje się w dzienniczku pomiarów, który pozwala ocenić skuteczność terapii i stabilność ciśnienia.

Domowa kontrola ciśnienia jest jednym z najważniejszych elementów oceny stanu zdrowia i pomaga uniknąć błędów wynikających z tak zwanego syndromu „białego fartucha”, czyli podwyższonych wartości w gabinecie lekarskim.

Nadciśnienie u dzieci – przyczyny zjawiska

Nadciśnienie u najmłodszych może mieć różne podłoże. W odróżnieniu od dorosłych, u których najczęściej dominuje postać pierwotna, u dzieci znaczny odsetek przypadków wiąże się z innymi chorobami.

I tak, wyróżniamy:

• nadciśnienie pierwotne (samoistne). To forma nadciśnienia, której nie można powiązać z konkretną chorobą narządową – określa się je również jako nadciśnienie idiopatyczne. Wskazuje się, że w jego rozwoju znaczenie mają czynniki środowiskowe, takie jak otyłość i nadwaga, niska aktywność fizyczna, dieta bogata w sól, cukry proste i żywność przetworzoną, dodatni wywiad rodzinny (rodzice z nadciśnieniem), przewlekły stres, zaburzenia lipidowe lub insulinooporność;
• nadciśnienie wtórne. W tej postaci podwyższone ciśnienie jest objawem innej choroby. Nadciśnienie wtórne jest częstsze u młodszych dzieci, zwłaszcza poniżej 10. roku życia. Do jego wystąpienia prowadzą najczęściej choroby nerek (w tym wady wrodzone, kłębuszkowe zapalenia nerek, odpływy pęcherzowo-moczowodowe, zwężenie tętnicy nerkowej), choroby hormonalne (nadczynność tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy, guz chromochłonny, wady układu krążenia (na przykład zwężenie aorty), choroby neurologiczne (guzy mózgu, wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe), przyjmowane leki (w tym sterydy, niektóre leki przeciwzapalne czy środki na ADHD), czynniki toksyczne (zatrucia, przyjmowanie narkotyków u nastolatków). Rozpoznanie postaci wtórnej ma szczególne znaczenie, ponieważ leczenie choroby podstawowej może prowadzić do normalizacji ciśnienia krwi.

Nadciśnienie u dzieci to poważny problem zdrowotny, ale dzięki czujności rodziców i regularnym pomiarom można je wcześnie wykryć i skutecznie kontrolować. Jeśli dziecko zgłasza niepokojące objawy lub w rodzinie występuje skłonność do chorób układu krążenia, warto skonsultować się z pediatrą i zadbać o profilaktykę – zdrową dietę, ruch i regularne wizyty kontrolne.

Źródła:

1. P. Sawiec, dr med. J. Mrukowicz (opracowanie), prof. dr hab. med. T. Wyszyńska (konsultacja), prof. dr hab. med. T. Wyszyńska (komentarz), Rozpoznawanie i leczenie nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży. Aktualne (2004) stanowisko amerykańskich ekspertów [w:] Medycyna Praktyczna – Pediatria, 23.05.2005
2. Dr med. E. Wierzchowska-Słowiaczek, Technika pomiaru ciśnienia tętniczego u dzieci [w:] Medycyna Praktyczna – Pediatria, aktualizacja: 14.03.2017
3. Dr n. med. I. Ogarek, Nadciśnienie u dzieci – przyczyny i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna – Dla Pacjentów, 14.03.2017
4. dr hab. n. med. M. Tkaczyk, Nadciśnienie tętnicze u dzieci [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2018
5. Żurowska, I. Załuska-Leśniewska, Nadciśnienie tętnicze w wieku rozwojowym [w:] Pediatria po Dyplomie 06/2013
6. Kobus, K. Łagoda, H. Bachórzewska-Gajewska, Niefarmakologiczne metody leczenia dzieci i młodych osób chorych na nadciśnienie tętnicze [w:] Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 4, nr 4
7. Ł. Obrycki, Rozpoznawanie nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży [w:] Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2022, tom 8, nr 1
8. Banaszak, P. Banaszak, Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży – optymalizacja procesu diagnostyczno-terapeutycznego [w:] Pediatria i Medycyna Rodzinna 2015, 11 (3)

Artykuł sponsorowany.